Żyjemy w czasach, które wielu socjologów i filozofów określa mianem „epoki postprawdy”. Co to właściwie znaczy? I jaką rolę odgrywają w tym wszystkim media, polityka i technologia?
Prawda – kiedyś i dziś
W przeszłości prawda była traktowana jak fundament: nauka dążyła do jej odkrycia, religie do jej głoszenia, a sądy do jej ustalenia.
Dziś jednak coraz częściej mamy do czynienia z sytuacją, w której prawda staje się względna, a najważniejsze nie jest to, co się wydarzyło, ale to, jak to zostanie przedstawione. Zmiana ta nie zaszła z dnia na dzień – to wynik dekad przemian społecznych, technologicznych i kulturowych.
Wraz z pojawieniem się mediów społecznościowych i platform, gdzie każdy może publikować treści, doszło do rozmycia autorytetu. Dziś opinia anonimowego internauty może mieć większy wpływ niż oficjalny komunikat rządowy. W świecie, gdzie każdy może być „nadawcą”, pytanie brzmi: kto jeszcze czuje się odpowiedzialny za prawdę?
Postprawda – co to właściwie jest?
Termin „postprawda” został popularny po 2016 roku, kiedy to został ogłoszony „słowem roku” przez Oxford Dictionaries. Oznacza on sytuację, w której fakty mają mniejsze znaczenie niż emocje i osobiste przekonania. Innymi słowy, nie liczy się to, co prawdziwe – liczy się to, co brzmi dobrze, co potwierdza nasze uprzedzenia i co łatwo się udostępnia.
Postprawda kwitnie w świecie, w którym „fake newsy” rozprzestrzeniają się szybciej niż prawdziwe informacje. Badania pokazują, że dezinformacja emocjonalna (np. teorie spiskowe) ma większy zasięg i częściej wywołuje reakcje niż nudne, obiektywne fakty. To nie przypadek – emocje sprzedają się lepiej niż logika.
Media jako lustro (lub krzywe zwierciadło)
Media – zarówno tradycyjne, jak i cyfrowe – odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu postrzegania rzeczywistości.
Dawniej dziennikarstwo było postrzegane jako czwarta władza, kontrolująca innych i dbająca o dobro obywateli. Dziś coraz więcej ludzi widzi w mediach narzędzie wpływu, manipulacji i selektywnej narracji.
Wiele redakcji działa według konkretnych linii ideologicznych, a odbiorcy konsumują tylko te informacje, które pasują do ich światopoglądu – to tzw. bańki informacyjne. W takiej rzeczywistości ludzie żyją w zupełnie różnych światach, mimo że fizycznie dzielą tę samą przestrzeń.
Technologia i algorytmy - niewidzialni architekci opinii
Warto również pamiętać o roli, jaką odgrywają algorytmy. To właśnie one decydują, jakie treści widzimy na Facebooku, TikToku czy YouTube. Dostosowane są one do naszych preferencji, historii przeglądania i interakcji. W efekcie widzimy więcej tego, co już lubimy, a mniej tego, co nas kwestionuje czy zmusza do refleksji.
Algorytmy są zaprojektowane, by zatrzymać naszą uwagę, a nie dostarczyć rzetelną informację. To dlatego często promują treści sensacyjne, kontrowersyjne, a nawet fałszywe – bo one działają na emocje. I znów wracamy do postprawdy: emocje wygrywają z faktami.
Czy jest jeszcze nadzieja na powrót do prawdy?
Choć sytuacja może wydawać się pesymistyczna, nie wszystko jest stracone. Wzrasta świadomość społeczna dotycząca dezinformacji, powstają organizacje fact-checkingowe, rośnie edukacja medialna. Coraz więcej ludzi zaczyna zadawać pytania, zamiast bezrefleksyjnie przyjmować treści.
Wielką rolę odgrywa też krytyczne myślenie – umiejętność analizowania źródeł, sprawdzania faktów i unikania pułapek poznawczych. To kompetencja przyszłości, która może zadecydować o tym, czy jako społeczeństwo zachowamy kontakt z rzeczywistością, czy damy się pochłonąć iluzjom.
W erze postprawdy prawda nie znika – ale musi konkurować z emocjami, narracjami i interesami. By przetrwać, musi być nie tylko rzetelna, ale też atrakcyjna, dostępna i odporna na manipulację.
Właśnie dlatego tak ważne jest, byśmy nie tylko konsumowali informacje, ale też potrafili je interpretować i kwestionować. Bo prawda nadal ma znaczenie – nawet jeśli czasem wydaje się niewygodna.
Szukasz filmu o prawdzie? Sprawdź https://vider-film.pl/filmy/niewygodna-prawda